Sta eens stil bij de volgende casus:
Een jeugdconsulent, Eva, heeft een gesprek met de ouders van Yassin, een jongen van tien jaar die regelmatig boos en gefrustreerd reageert op school en thuis. De leerkracht heeft gemerkt dat Yassin moeite heeft met het reguleren van zijn emoties en vermoedt dat hij gebaat zou zijn bij extra ondersteuning. Tijdens het huisbezoek legt Eva rustig uit dat er mogelijkheden zijn voor begeleiding om Yassin te helpen omgaan met zijn emoties en vraagt aan de ouders wat zij daarvan vinden. De moeder van Yassin glimlacht vriendelijk, werpt een snelle blik op haar man en schudt haar hoofd. “Nee, dat is niet nodig, hij is gewoon een beetje druk,” antwoordt ze beleefd.
Was dit wel echt een “nee”? In sommige culturen is het normaal om een aanbod meerdere keren af te wijzen, of om simpelweg te vertrouwen op de expertise van een professional. Als jeugdhulpverleners deze subtiele signalen missen, bestaat het risico dat kinderen die wel hulp nodig hebben, deze niet krijgen. Hoe kun je als professional in de jeugdzorg zorgen voor een cultuursensitieve aanpak? In deze blog bespreken we hoe je miscommunicatie voorkomt en beter inspeelt op verschillende culturele achtergronden.
Collectivisme vs. individualisme
Interculturele communicatie is uitdagend, omdat veel factoren niet alleen beïnvloeden wat je hoort en ziet, maar vooral wat je níét hoort en ziet. Dat speelt ook een rol in de casus van Yassin.
Een van die factoren is bescheidenheid. Misschien ben je bekend met de verschillen tussen collectivistische en individualistische culturen. In individualistische culturen ligt de nadruk vaak op het ik-perspectief: mensen richten zich op persoonlijke prestaties en individuele resultaten. Zelfstandigheid en assertiviteit worden aangemoedigd.
In collectivistische culturen draait het juist om het wij-perspectief, met loyaliteit, harmonie en gezamenlijke vooruitgang als belangrijke waarden. Een duidelijke verdeling van rollen, autoriteit en senioriteit is heel normaal. Dit kan leiden tot een afwachtende houding of een beleefde afwijzing, zelfs als er eigenlijk wel interesse is.
Ook bij verschillen in communicatiestijl tussen dit soort culturen speelt bescheidenheid mee. In individualistische culturen, bijvoorbeeld in de Nederlandse cultuur, is het normaal om meteen en duidelijk te zeggen wat je ergens van vindt. Het uitspreken van eigen wensen en meningen wordt gezien als een teken van zelfvertrouwen en onderling vertrouwen. In collectivistische culturen is communicatie juist vaak indirecter, men wil niet “gretig” overkomen op de ander. Dit kan invloed hebben op hoe iemand, zoals de moeder van Yassin, reageert op een aanbod of vraag. Voorbeelden van culturen waarbij een aanbod uit bescheidenheid wordt afgeslagen, zijn onder andere de Turkse, Indiase, Japanse of Chinese cultuur.
R-E-S-P-E-C-T
In deze culturen laten mensen belangrijke beslissingen vaak over aan een autoriteitsfiguur. Ouders vertrouwen erop dat jij als consulent weet wat het beste is en verwachten dat jij de leiding neemt. Daarom kan het verwarrend zijn als hen wordt gevraagd wat zij de beste keus vinden. Zo’n uitnodiging tot inspraak kan zelfs twijfel oproepen: weet de ander eigenlijk wel wat hij of zij doet? In plaats van als een teken van betrokkenheid, kan het vragen om een mening juist onzekerheid of ongemak veroorzaken. Dit kan ertoe leiden dat ouders een aanbod voor hulp afslaan, niet uit afwijzing, maar omdat ze denken dat de professional zelf de beste keuze moet maken. Hun verwachtingspatroon over de “rolverdeling” wordt hierdoor verstoord. Bovendien kan het maken van een keuze zonder duidelijke richting overweldigend zijn, vooral als ouders niet gewend zijn om in deze rol te stappen. Daardoor kunnen beslissingen worden uitgesteld of zelfs helemaal worden vermeden, wat ten koste kan gaan van de ondersteuning die het kind nodig heeft.
Inspraak
In sommige culturen is het niet vanzelfsprekend dat jongeren inspraak hebben in beslissingen die hen aangaan. Ouders, en soms ook andere familieleden, nemen de belangrijke beslissingen, waarbij zij uitgaan van wat zij als het beste voor het kind beschouwen. Dit komt voort uit een sterk hiërarchisch gezinsmodel, waarin respect voor ouderen en autoriteitsfiguren centraal staat. Jongeren worden geacht deze beslissingen te accepteren zonder hier zelf invloed op uit te oefenen. Dit kan invloed hebben op hoe ouders en jongeren omgaan met westerse concepten zoals het recht op inspraak of participatie bij onderwijs.
En nu?
Uit de casus van Yassin blijkt hoe snel misverstanden kunnen ontstaan over de betekenis van een “ja” of “nee.” Culturele verschillen in communicatiestijl en verwachtingen kunnen ervoor zorgen dat ouders en jeugdhulpverleners langs elkaar heen praten, wat de samenwerking bemoeilijkt en de juiste ondersteuning in de weg kan staan. Hoe kun je hier als jeugdconsulent op anticiperen? Hoe herken je subtiele signalen en zorg je ervoor dat je weet of “nee” echt afwijzing betekent? En op welke manier kun je de richtlijn “Samen Beslissen” helder en toegankelijk uitleggen, zodat ouders en hun kind zich betrokken voelen bij het proces? In onze volgende blog gaan we hier dieper op in.